Water of een lepel

1. Rokken in het sober house
Als ik mijn dagboek en activiteitenoverzicht teruglees, voelde ik het ergens al aankomen. Een paar weken geleden was er in de cliëntengroep een verandering. Waar de cliënten eerst wat afwachtend waren, zochten ze ons nu veel op en wilden ze graag met ons praten. Judy heeft al een tijdje een cliënt die wel een oogje op haar heeft, maar sinds een paar weken vragen we ons af of ze niet vooral onze aandacht willen omdat we vrouw zijn. Een ruime week geleden zei een cliënt ineens tegen mij: 'you have something special'. Afgelopen week zei een andere cliënt die voor mij aan het vertalen was, ineens 'I have this funny feeling, which I have not often had in my life. When I see Maraya's face and I smell her (in the positive way ;-)), I get this feeling'. Andere cliënten herkenden dit, ik begripvol reageren en nog een andere cliënt zei paniekerig 'You can't focus on women now, we need to focus on the program otherwise it'll go wrong'. Ja, hoe reageer je dan?

Donderdagavond hebben Judy en ik samen met Peter, die Tanzaniaan die ook vrijwilliger is in het sober house, gegeten. Op een gegeven moment vroeg hij ons of we het verband wisten tussen de kleren die we dragen en de opkomst van de cliënten. Wij kijken hem schaapachtig aan: 'waar heb je het over?'. Hij vertelde ons dat als hij 's middags naar het sober house gaat, hij haarfijn te horen krijgt wat voor kleren wij die ochtend aan hadden doordat hij gesprekken van cliënten opvangt. Nu zat die verliefde cliënt van Judy een keer tegenover haar en die ging steeds meer onderuit zitten om onder haar rok te kunnen kijken. Ik vroeg me ook al eerder af waarom de cliënten soms niet naast me gaan zitten, dat mysterie is ook weer opgehelderd: ik had die keren een rok aan.

Toen Peter dit vertelde, werd ik eerst boos. Ik heb me wel langer afgevraagd of ze alleen 'ja' en 'amen' zeggen of dat ze werkelijk wat meenemen van wat we zeggen. En de laatste paar weken had ik toch dat laatste gehoopt. Ik was teleurgesteld en het voelde even als een desillusie voor me. Is het dan alleen maar te doen om ons lichaam? Heeft de inhoud helemaal geen plek? Nu is dat sowieso wel een gedachte die me in het verleden vaker boos heeft gemaakt, dus die nu ook wel een gevoelige snaar raakt. Vrijdag werd alles wel duidelijk in het sober house. In alles om ons heen, zag ik de gerichtheid op ons als vrouwen, natuurlijk een overdreven gerichtheid van mij weer om daarop te letten. Ik droeg het t-shirt met daarop 'Did anyone say chocolate?'. Een cliënt zei daarop 'Did anyone say you're pretty?'. Waar ben ik beland?

Vorige week rijdag is bij mij wel weer de ommekeer gekomen dat ik hier vooral PMT geef, omdat ik dat leuk vind. Ik ben me weer bewust geworden dat ik erg graag wat wil betekenen voor de mensen hier, maar dat dat niet mijn waarde moet bepalen. Ik zou zo graag een effect sorteren. Dat doe ik ook, alleen een ander effect dan ik zou willen. We kunnen ons nu wel afvragen hoe we het effect positief in kunnen zetten. De titel van Judy's verhaal is ook treffend: 'rennen of stilstaan'. Momenteel zitten wij erg in de helpende modus, maar komt er weinig initiatief van hun. De afgelopen weken hebben we al geprobeerd wat met onze houding te spelen.

De vraag die afgelopen week veel speelt en die in veel onderwerpen naar voren komt, is: Passen we ons volledig aan aan de omgeving of komen we met ons eigen input en sorteren we een effect? Zoals die kwestie met de rokken, ik zou bijna de neiging hebben geen rok meer aan te doen naar het sober house, terwijl wij al alleen rokken over de knie aandoen. Vrijdag bleven we lunchen in het sober house. We aten rijst en bonen. Dit werd ons gebracht met de vraag of we een bak water of een lepel wilden. Wilden we als ieder ander daar met onze handen eten en daarom eerst onze handen wassen of wilden we een lepel om te eten. We zijn anders, we sorteren hoe dan ook een effect, maar het is leuk om te spelen met hoe we in kunnen voegen, maar ook bij onszelf kunnen blijven.

Ik kan nog zoveel vertellen over het sober house, maar dan wordt het wel erg lang. Hieronder nog wel een paar dingen:
- We zijn nog steeds op twee ochtenden met ze aan het wandelen, waarbij het vooral op lichaamsbewustwording gaat (voor de PMT'ers: ze vullen PECS, Engelse variant van LECS, in). Afgelopen donderdagochtend waren wij er niet en zijn ze ook niet gegaan...
- Op de andere dagen geven we psycho-educatie over een bepaald thema en doen daar een oefening bij. Zo hebben we met de cliënten vergesprongen, waarbij ze van tevoren moesten bedenken hoe ze zichzelf inschatten. We hebben met emoties een bal overgegooid. Van tevoren bedenk ik wat er uit de oefening zou kunnen komen, maar dat was hierbij totaal anders. Een cliënt had eruit gehaald dat hij zijn angst weg kon gooien. Een andere cliënt had peace and love uit deze oefening gehaald. Doe mij ook zo'n manier van overgooien. Samenwerkingsactiviteiten doen het ook goed.
- Ik snap niet wat voor individuele cliënten ik aantrek. Ik zie er momenteel twee individueel, maar een die ook wel graag aandacht zou willen. De laatste vroeg 'when are we going for aan date outside the sober house?'. Een van mijn individuele cliënten ziet zichzelf als een speciaal iemand in herstel, hij maakte de vergelijking met apostelen. Momenteel heeft hij een nieuwe obsessie op de Duitse vrijwilliger die hier een aantal maanden geleden was. Hij draagt nog steeds haar spirit bij zich, beweert hij. Hij ligt met veel mensen in zijn omgeving overhoop, maar lijkt dat niet te willen zien. Die andere cliënt die individuele therapie wil, is ook al behoorlijk gecompliceerd. Ze willen allebei koste wat het kost alles geheim houden, veel achterdocht en onveiligheid. Ergens zit ik ook te denken aan persoonlijkheidstrekjes/stoornissen. Beide zijn ook wel op zoek naar andere manieren van contact. Ze willen ontmoetingen buiten het sober house of bellen. Goede oefening in grenzen aangeven.

Tijdens de laatste keer dat ik dit verhaal schrijf, is mijn mening alweer veranderd. Een week geleden hebben we ze geconfronteerd met hun inactieve houding. Ik moet zeggen dat er bij mij wel wat frustratie zat en dat ik wel provocerend overkwam, misschien te provocerend. Judy is er dan erg goed in om de gezamenlijke factor te zoeken. Het leuke was wel dat iedereen in de discussie op een gegeven moment voorop zijn stoel zat en actief bij de discussie betrokken was. Later kwamen we erop uit dat het om het verschil in visie op verslaving gaat. Het is zo interessant en ik zou nu graag wat meer achtergrondinformatie willen over hulpverlening in verschillende culturen. Ik denk dat we wel wat wakker geschud hebben: we sorteren toch een effect en passen ons niet helemaal aan.

Later in de week hebben we nog meer gesprekken met ze gevoerd over wat ze nodig hebben. We wilden graag dat zij met ideeën kwamen over wat ze willen leren, maar dat vinden ze hier zo moeilijk. Ze hebben de houding dat wij met dingen moeten komen. Dat is wat hun al op de basisschool en thuis geleerd wordt. Voordeel hiervan is, is dat ze een leider kunnen volgen. In Nederland zijn we daar te kritisch voor, iedereen heeft wel wat te zeggen. We werden weer geconfronteerd met het verschil in visie. Zij zien hun verslaving als een ziekte die in hun zit, aan hen kleeft en waar ze nooit onderuit kunnen. Wij hadden juist geïntroduceerd dat verslaving een combinatie van factoren is en dat je heel goed aan een aantal kan werken. Geen wonder dat dat niet aansloeg. We werden sterk geconfronteerd met het feit dat ze niets hebben als ze uit het sober house gaan. Dat raakte ons allebei behoorlijk en maakte ons wel verdrietig. Wie ben ik om hier te vertellen wat goed voor ze is? We hebben geprobeerd op een invoegende manier wat toe te voegen, maar in plaats daarvan hebben we soms meer aan de stoelpoten van hun geloof gezaagd. Zie ik niet wat over het hoofd in mijn opvatting? Waarden in Nl zijn niet dezelfde waarden als hier. Soms denk ik dat het er meer om gaat dat ze eten, een dak boven hun hoofd en veiligheid hebben. En tegelijkertijd is het ook typisch dat drugs hier zo'n groot probleem is, ze nemen soms weinig verantwoordelijkheid voor hun leven. Bij mij speelt dus wel veel de vraag: Wie ben ik om te zeggen wat goed is? Ik ben ook maar gevormd door mijn omgeving en studie in Nederland. Ik ben wel blij om dit door te maken, omdat het mijn perspectief ook weer verbreed. Voor de komende tijd gaan we ons focussen op plezier hebben zonder drugs en stressmanagement.

2. Crazy bajaji in Dar Es Salaam
Twee weekenden geleden zijn we in een spontane bui naar Dar Es Salaam gegaan. De avond ervoor zei Peter dat hij zijn familie daar op ging zoeken, hij vroeg of we mee wilden. Natuurlijk, dat laten we niet aan ons voorbij gaan. De boottocht was een behoorlijk heftige. Denk dat een kwart van de passagiers wel een kotszakje nodig had, die dan ook met alle plezier door het bootpersoneel werd verstrekt. Er werden een hoop grapjes gemaakt als: 'Daar komt de mango van vanochtend weer' en 'Ja, gooi die chapati er maar uit'. Judy en ik haalden de overkant droog, Peter moest er wel aan geloven. De familie van Peter had een conferentie van de Adventistenkerk, daar zijn we eerst heen geweest. Eigenlijk wel erg leuk om in een christelijke omgeving te zijn en niet alleen maar vrouwen achter burka's of hoofddoekjes te zien. Ik weet niet of ik dat al eens verteld heb, maar Zanzibar is voor 95% Islamitisch en dat merk je goed op straat. Om half 5 in de morgen begint de oproep voor gebed en die horen we een paar keer op een dag nog een keer. En vrouwen zijn hier een stuk minder toegankelijk. Ik merk dat ik dat laatste wel erg jammer vind.

Daarom leuk om meer 'open' contact te hebben in Dar Es Salaam. We hebben de vader, twee broers en de oom van Peter ontmoet. Ik snap nu ook waar hij zijn humor vandaan heeft. Wat een grappige mensen! De vader van Peter is dominee, maar is ook inspirerend in de projecten die hij opzet. Hij wil een soort van centrum met allerlei hulpverlening opzetten, van medisch tot sociaal en psychisch. De bouw ervan is al begonnen. Het leuke is dat een broer al heeft voorgesteld ons langs de familie te leiden, zodat we een deel van het vaste land ook te zien krijgen. Ouders wonen bijvoorbeeld in Mwanza aan Lake Victoria. En ouders hebben ook een aantal jaar in Duitsland gewoond, waardoor er net wat meer wederzijds begrip is lijkt het. Erg leuk dat weekend met die familie opgetrokken.

Het verkeer van Dar is een gekkenhuis. Ik voelde me weer terug in Nairobi, hoewel het nu minder indruk op me maakte. Behalve de rit in de bajaji, ofwel riksja of tuktuk. We hebben ons er met z'n vijven ingepropt, terwijl je er comfortabel met z'n tweeën in kan zitten. Het verkeer staat standaard vast in Dar en daarom is het erg effectief om een bajaji te nemen. Die vinden overal een weg. Door bijv. een auto in te halen door op de andere weghelft te rijden, waardoor je rakelings langs een auto zoeft en je opgelucht de lucht uit je mond laat ontsnappen. Of aan de stoepkant, waarbij je al het idee had dat je bijna in de greppel reed, maar er kennelijk toch een gaatje is om langs de daladala voor ons te komen. En dat terwijl Peter doodleuk vertelt dat bajaji's makkelijk omklappen. In dit geval maar aanpassen en ontspannen achterover leunen, met gekromde tenen...

3. Rattenfamilie
Het rattenverhaal heeft hier ook een hoogtepunt bereikt. Het was weer zover dat we elke nacht met een bezoekje van de rat werden vereerd. We hebben hem maar twee mango's en een chapati laten aanvreten... We hebben toen voor een avond een kat gehad, maar kennelijk zag die het karwei in dit huis niet zitten, of hij wist de weg terug niet meer. In ieder geval leek aanpassen ons in dit geval beter: we hebben het eten in onze kamer op hoogte gehangen, zelfs Judy kon er niet bij. En ja hoor, vriend rat liet zijn bezoekjes na een paar nachten afweten. Tot onze huisgenoten een week geleden meerdere ratten in hun kamers zagen. Twee huisgenoten zijn erom uit het huis gegaan. Tijd voor actie! Van onze Tanzaniaanse huisgenoot kregen we een rattenval: zo'n ding wat je op de grond moet bevestigen en waar veel lijm op zit, zodat de rat moet blijven plakken. Judy zag het al voor zich dat ze daar een keer met haar duffe ochtendhoofd in zou gaan staan. Na een keer lekker gegeten te hebben en de theedoek op te willen hangen, liep ik letterlijk en figuurlijk vast in wat ik wilde doen. Het was niet de rat die zich gevangen voelde, maar ik en zo makkelijk kwam ik ook niet meer los. De hele avond nog een smeriger plakvoet gehad. We hebben wel enorme lol gehad.

's Avonds wordt het vaak erg actief boven ons hoofd. Er is een soort van vliering waar volgens ons een hele rattenfamilie moet wonen, het lawaai wat ze soms maken...Inmiddels hebben mijn huisgenoot en de huisbewaker een keer vis met gif overal in het huis neergelegd, wat een stank. Het leverde wel twee dode ratten op. Nog steeds is er best wat activiteit boven ons, maar tijdelijk wat minder sporen in het huis. Er schijnt ook een kat hier rond te lopen, maar die is zo verlegen dat die niet eens het huis in durft. Daar hebben we wat aan. In ieder geval worden wij steeds makkelijker in het huis delen met medebewoners, we passen ons aan...

4. Bezoek mental hospital
Vorige week zijn we met de psychiatrisch verpleegkundige, Said, naar het mental hospital geweest. Als eerste zaten we erbij terwijl Said intakes en terugkomgesprekken hield. Het frappante vond ik dat er veel problematiek met bedplassen was, veel oudere kinderen die daarvoor kwamen. Said schrijft dan altijd anti-depressiva voor, werkt dat werkelijk? Een man kwam met de klacht dat hij stemmen hoorde en het gevoel had dat er mensen in de kamer waren, terwijl hij ze niet zag. Na doorgevraagd te hebben, bleek dat hij eerst een lichamelijke klacht had en dat hij daarvoor naar de Islamitische genezer was geweest. Hier had hij een mixje gekregen en de mentale klachten zijn daarna pas gekomen. Ik vind dit behoorlijk kwalijk, maar het gebeurt dus wel. Er lijkt hier erg lukraak met medicijnen of geneeskrachtige kruiden omgesprongen te worden. Later kregen we de 'apotheek' te zien: deze bestond uit 15 potjes medicijnen: anti-depressiva, anti-psychotica, anti-epileptica en vitaminen. In het sober house ervaren we ook dat de cliënten met psychiatrische stoornissen weinig afstemming in medicijnen krijgen, waardoor de symptomen soms lijken te verergeren of iemand niet meer uit zijn bed te krijgen is.

Het grappige vond ik dat alle dossiers van de patiënten in een open kamer opgestapeld lagen. Ik zag het alfabet en het onderscheid tussen man en vrouw liggen. Hoe moeilijk kunnen wij dan doen in Nederland? Later kregen we de afdeling te zien die tot tien jaar geleden nog gebruikt werd. Dit is een oud koloniaal cellencomplex, waarbij iedereen volledig achter slot en grendel gezet werd, waarschijnlijk net zoals er vroeger in Nl met psychiatrische cliënten omgegaan is. Er schijnt daar zelfs ooit een Arabische prins met psychiatrische problematiek gezeten te hebben. Nu wordt er gebruik gemaakt van twee zalen per geslacht: de open en gesloten afdeling. Er liggen een stuk of 16 bedden op een afdeling. Het schijnt dat de patiënten met familie binnenkomen, waarbij de familie een aantal dagen blijft om de problematiek in kaart te brengen. Bij de gesloten afdeling voor vrouwen vond ik het wel schrijnend om de problematiek te zien, veel schizofrenie en psychoses. Een van de vrouwelijke verpleging had een uniform met Helse bergen erop staan, waarschijnlijk ooit door Nederland gesponsord.

Ik vond het erg interessant om dit mental hospital te zien. Het schijnt een van de drie mental hospitals in Tanzania te zijn. Sommige gebouwen zijn nieuw en worden best goed schoon gehouden. En dan aan de andere kant vallen me weer van die grappige en knullige dingen op. Het valt me wel op dat zodra de mensen in het sober house lichamelijke klachten hebben, ze erg snel naar het mental hospital gaan.

5. Yoga op een balkon aan het strand
Via een medevrijwilliger kwamen we erachter dat in Stone Town yoga gegeven wordt. Een week geleden hebben we dat maar eens geprobeerd. En wat een ervaring! We zaten op een balkon met uitzicht op zee, omdat de gebruikelijke ruimte bezet was. Prachtig uitzicht op zee terwijl de zon steeds lager zakte, op rieten matten en naast blanken en locals, terwijl de lichaamsgeuren opstijgen. En dat laatste gebeurde niet weinig!;-) Maar de sfeer is magnifiek. Verkeersgeluiden van de weg onder ons gemixt met percussiegeluiden van binnen en de zeegeluiden van de zee voor ons. Terwijl de zeewind verkoeling biedt, lachen we om de dolfijn of cobra die we na proberen te doen. Ineens zegt de yoga-lerares: 'jij kan hier nog wel tussen'. Een rasechte Amsterdamse blijkt ze te zijn, alleen woont ze al negen jaar op Zanzibar. Ze leek zelfs moeite te hebben om Nederlandse woorden te vinden. Over thuiskomen bij jezelf en in je lijf gesproken...

We hebben sinds een week ook een erg leuk Duits huisgenootje, genaamd Veronika. Ze is erg creatief en doet vrijwilligerswerk bij de Music Academy. Afgelopen week is ze begonnen met een koor met locals waarin wij ook mee mogen zingen. De eerste keer is geweest. Wat bijzonder om met die gouden keeltjes van Afrikanen te zingen, echt erg mooi! Als iemand nog noten heeft van 'True colours' of 'Oh happy day' dan zou ik het erg graag horen! Veronika zou ons ook wel pianoles willen geven, maar daar doen ze bij de Music Academy een beetje moeilijk over. Misschien vinden we daar nog wel iets op. Ik zou het in ieder geval erg leuk vinden!

Aanpassen of eigenheid? Veel gedachten over en ervaringen in: interessant, vermoeiend en vormend.

Hoe was het met de kou en elfstedentochtkoorts in Nl? Stiekem ben ik wel blij dat de elfstedentocht niet gekomen is, anders had ik wel veel gemist. Ik ben wel benieuwd hoe alles in Nl gaat. En wat is er gaande met de koningin?